काठमाडौं। आज फेब्रुअरी ४ अर्थात् विश्व क्यान्सर दिवस । नेपालसहित विश्वभर आज यो दिवस मनाइँदै छ ।

क्यान्सर रोग लाग्ने बित्तिकै जीवन सकियो भन्ने आम बुझाइ छ । जसकारण यो रोग लागेका बिरामी भयभित हुने गर्छन् ।

क्यान्सर आफैमा घातक रोग हो । तर प्रारम्भिक दिनमै पहिचान भएको खण्डमा भने आवश्यक उपचारद्वारा क्यान्सर राेग निको पार्न सकिन्छ ।

प्रस्तुत छ यसै सन्दर्भमा पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा कार्यरत वरिष्ठ क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. अरुण शाहीसँग मेरोन्यूजकर्मी उर्मिला शर्माले गरेको कुराकानी :

क्यान्सर साँच्चै डरलाग्दो रोग हो ?

क्यान्सर लाग्दैमा डराउनु पर्दैन । यो रोग लागेका बिरामी सबै काम छोडेर अब त जीवन सकियो भन्दै डराएर बस्छन् । क्यान्सर रोग लाग्यो भन्दैमा डराउने, आत्तिने, नर्भस हुनुपर्ने केहि छैन । क्यान्सर लागेमा चिकित्सकको सल्लाहमा उपचार गर्नुपर्दछ । सही समयमा क्यान्सर पहिचान हुन सक्यो भने यसलाई निको पार्न सकिन्छ ।

क्यान्सरबारे बुझाइ, समाजमा गरिएको नकरात्मक चित्रणले गर्दा यसप्रति त्रास बढेको हो । यो थाइरोइड, सुगर, प्रेसर जस्तै दिर्घ रोग हो । क्यान्सरको समयमै पहिचान भएर उपचार हुने हो भने यसलाई निर्मुल पार्न सकिन्छ ।

खासमा के हो त क्यान्सर रोग ? कसरी लाग्ने रहेछ ?

खराब जीवनशैली त्यसमा पनि खानपान, आराम र आहारा यो तीनवटा कुराको सन्तुलन नहुँदा शरीरमा समस्या उत्पन्न हुन्छ । जसले गर्दा क्यान्सर रोग निम्तिने सम्भावना रहन्छ । ठ्याक्कै क्यान्सर के हो भन्ने हो भने हाम्रो शरीरमा रहेका कोषिकाहरु अनियन्त्रित भएर विभाजन हुन्छन् । उदाहरणका लागि फोक्सोमा भएका कोषिकाहरू अनियन्त्रित भएर विभाजन हुन्छन् । यस्तो अवस्थालाई फोक्सोको क्यान्सर भनिन्छ ।

क्यान्सर हुने कारण भनेको व्यक्तिको खानपान, जिवनशैली, वायुप्रदुषण वा भाइरसहरुले गर्दा शरीरमा कार्सिनोजिन जान सक्छ । जसले गर्दा शरीरको डिएनए म्युटेशन हुन्छ । त्यसपश्चात शरीरका कोषिका विभाजन हुन थाल्छन् ।

अहिले जंक फुड, फास्ट फुड, प्रोसेस्ड फुडहरु, बासी सडेगलेका, धेरे पोलेका खानकुरा खाने प्रचलन बढ्दो छ । सँगसँगै अहिलेका युवापुस्ताहरु धुम्रपान, मद्यपानमा निकै आकर्षित भइरहेको देखिन्छ । धुम्रपान र मद्यपान क्यान्सर रोग लगाउने प्रमुख कारक तत्व हुन् भनी विश्व स्वास्थ्य संगठनले समेत पुष्टि गरिसकेको छ ।

यसबाहेक मोटोपना, आजभोली धेरैजसो काम कम्प्युटरमा बसेर गर्ने हुनाले पनि शारीरीक कसरत कम हुन्छ । जसले गर्दा शरीरमा बोसो जम्मा भएर मोटोपना आउँछ । धुम्रपान र मद्यपानपछि क्यान्सर बनाउने दोस्रो प्रमुख कारक तत्व मोटोपना हो ।

नेपालमा उपचारको व्यवस्था कस्तो छ ?

अहिले नेपालसहित विश्वभर क्यान्सर रोगका बिरामिहरुको संख्या बढ्दो क्रममा छ । जिवनशैलीमा आएको परिवर्तन, तनाव, फोहोर जस्ता कुराले नेपालमा पनि यस रोगका बिरामी बढिरहेका छन् ।

सन् २०२२ सालको विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्यांकका अनुसार नेपालमा वर्षेनी २५ हजारदेखि ३५ हजार क्यान्सरका नयाँ बिरामी भेटिने गरेका छन् ।

जसमध्ये पुरुषलाई सबैभन्दा बढी फोक्सोको, ठुलो आन्द्राको, पेटको क्यान्सर देखिने गरेको छ भने महिलाहरुलाई सबैभन्दा बढी स्तन क्यान्सर, पाठेघरको मुखको क्यान्सर, पित्तथैली, ठुलो आन्द्रा, पेट लगायतको क्यान्सर देखिने गरेको पाइन्छ ।

क्यान्सर समयमै पहिचान भयो भने नेपालमा सजिलै उपचार गर्न सकिन्छ । तर यो रोग शरीरभरी फैलिइ सकेको अवस्थामा भने निर्मुल पार्न सकिँदैन । यस्तो अवस्थामा बिरामीलाई निरन्तर औषधी खुवाएर जीवन लम्ब्याउन सकिन्छ ।

क्यान्सरका विभिन्न स्टेज हुन्छन् । शून्यदेखि तीन स्टेजसम्मको लागि निर्मुल पार्ने उपचार हुने गर्दछ । र स्टेज ४ का बिरामीलाई भने पुरै निको गर्न सकिँदैन । तर नियन्त्रण गर्ने गरी उपचारको प्रयास गरिन्छ ।

क्यान्सर रोग उपचारका लागि प्रयोग हुने तीन पद्दती छन्, शल्यक्रिया, सेकाइ (रेडियसन थेरापी) र सिस्टमेटिक थेरापी । बिरामीको अवस्था हेरेर यी तीनवटा प्रविधि अपनाएर उपचार गरिन्छ । कसैलाई शल्यक्रिया मात्रै गरेर पनि निको पार्न सकिन्छ भने कसैलाई शल्यक्रिया र सेकाइ आवश्यक पर्छ । यी दुईले नपुगेको खण्डमा तेस्रो प्रविधि पनि अपनाएर उपचार गरिन्छ ।

यसबाहेक अहिले विभिन्न नयाँ उपचार प्रविधि आइसकेका छन् । इम्युनो थेरापी, टार्गेटेड थेरापी, बोनम्यारो ट्रान्सप्लान्ट, कार्टिस्यल थेरापी अहिलेका नयाँ उपचार प्रविधि हुन् ।

क्यान्सर रोग लाग्न नदिन के गर्ने त ?

स्वस्थ रहनका लागि दिनमा ६ देखि ८ घण्टा सुत्न आवश्यक हुन्छ । यसबाहेक दिनमा कम्तिमा आधा घण्टा कसरत, व्यायाम गर्नुपर्दछ ।

क्यान्सर रोग लाग्न नदिन ४० देखि ५० वर्ष पुगेकाहरुले वर्षमा एकपटक कम्तिमा आफ्नो स्वास्थ्य जाँच गराउनुपर्दछ । त्यसमा पनि महिलाहरुले स्तन क्यान्सरका लागि वर्षको एक देखि दुई पटक म्यामोग्राम गराउनु उपयुक्त हुन्छ ।

पाठेघरको मुखको क्यान्सरविरुद्धको खोप नलगाएका महिलाहरुले २१ वर्ष पुरा भएपछि २ वर्षको एकपटक वा कम्तिमा ३ वर्षको एकपटक पाठेघरको मुखको पानीको जाँच गराउनु पदर्छ ।

यस्तै ४० देखि ६५ वर्षका महिलाहरुले वर्षको एकपटक वा २ वर्षको एकपटक स्तनको जाँच तथा एक्स-रे गराउन सकिन्छ । यस्ता विभिन्न स्वास्थ्य सजकता अपनाउने हो भने क्यान्सर जस्ता दिर्घरोगबाट बच्न सकिन्छ ।

क्यान्सर रोग निको पार्ने खोप आउन लागेको खबर साँचो हो ?

अहिले रसियाले छिट्टै नै सबै क्यान्सर रोग निको पार्ने खोप ल्याउन लागेको भन्दै खबरहरु आइरहेका छन् । यो खबर झुटो हो । रसियाले ल्याउन लागेको भनिएको खोपबारे अहिलेसम्म कुनै आधिकारिक प्रमाण छैन । उनीहरुले कोभिडको समयमा प्रयोग भएको एमआरएनए खोप जस्तो खोप ल्याउन लागेको बताइएको छ । तर यसको कुनै लिखित तथ्यांक वा प्रमाण भने छैन । अहिलेको अवस्थामा क्यान्सर रोग निको पार्ने खोप कल्पनाको कुरा मात्रै हो । भविष्यमा आओस् भनेर कामना चाहि गरौँ ।