काठमाडौं । नेपालमा ८ सय ८६ प्रकारका चराचुरुङ्गीहरु पाइन्छन् । तीमध्ये ५ सय भन्दा बढी चराचुरुङ्गीका बारेमा जानकार छन्, जय भण्डारी । सन् १९९३ देखि पर्यटक गाइडको काम थालेका भण्डारीको चराप्रतिको आकषर्ण रोचक छ ।

कास्कीको नागडाँडा भन्ने ठाउमा जन्मिएका भण्डारी माछापुछ्रेकाे फेदमा हुर्किए । उनको वाल्यकाल कास्कीकै केशबाङ्मा बित्यो ।

भण्डारी वाल्यकालमा फरक स्वभावका थिए । उनले समय बिताएको मर्दि खोला अहिले पनि आ“खाभरी आइरहन्छ । त्यसबेला उनी बाख्रा चराउन जान्थे । तर, ध्यान भने चराचुरुङ्गीतिरै हुुन्थ्यो । बाख्रँले एकातिर बालिनाली खाइदिन्थ्यो । उनी भने चराचुरुङ्गी नियालेरै बसिदिन्थे ।

‘घरमा गाली त कति खाईन्थ्यो, खाईन्थ्यो ।’ उनले ती पल सम्झिदै भने, ‘मैले चराचुरुङ्गी हेर्न कहिल्यै छाडिन ।’ सानोमा छँदा उनले खोला र पुलको नजिक बसेर अघाउन्जेल चराचुरुङ्गी अवलोकन गरे । चराहरु माछा टिपेर खान्थे । टाढाबाट भुरुरु उडेर आउँथे । र, ढुंगामा नाच्थे । ती अनेक गतिबिधिहरु उनले बडो रमाइलो मानेर हेरिरहन्थे ।

२०३४ सालमा भण्डारीको परिवार कास्कीबाट चितवन बसाई स¥यो । चितवनले भने उनलाई राजनीति सिकायो । तर, पोखराले चरा हेर्न सिकाएको थियो । जुन छाप उनको मस्तिष्कबाट कहिल्यै मेटिएन ।

अहिले त जीवन निर्वाह गर्ने बाटो पनि त्यही बनेको छ । अब त चराचुरुङ्गीको आवाज सुनेन भने उनलाई तनाव हुन थाल्छ । जंगल–जंगल चहारेर चराचुरुङ्गी हेर्ने एक प्रकारको उनलाई लत नै बसिसक्यो ।

नेपालमा मात्र होइन चरा हेर्न उनी युरोपका केही देश पनि पुगेका छन् । नयाँ चरा देख्यो भने घण्टौंसम्म हेरिरहने उनको बानी छ । चराको गतिबिधी नियाल्ने, आवाज सुन्ने र फोटो खिचेर बस्ने बानी छ । उनलाई रंगीविरंगी र टाढाबाट बसाइसराइ गरेर आउने चरा मन पर्छ ।

नेपालमा चरा गाइडहरुको संख्या थोरै छ । भण्डारीको बुझाईमा चराबारे ज्ञान भएकाहरु त ५० देखि १ सय जना मात्रै छन् । दिनमै चरा देखाएको २ सय डलर पारिश्रमिक लिने गाइडहरु पनि छन् । गाइडको त्यो थोरै संख्याभित्र पर्छन्, भण्डारी । नेपालका ६५ जिल्लामा पाइलो टेकिसकेका उनी पर्यटक गाइड पनि हुन् । नाथममा उनले ट्रेकिङ गाइडलाई पढाउने काम पनि गर्छन् ।

नेपालकै पहिलो चरा विज्ञ हुन्, स्व.हरिशरण नेपाली । उनले जीवनकालमा ३५ थरी चरा पत्ता लगाए । चरामै पिएचडी गरेका नेपालीप्रति गाईड भण्डारीको बेग्लै सम्मान र श्रद्धा छ । नेपालमा चरा पर्यटनको अपार सम्भाबना रहेको गाईड भण्डारीको ठम्याई छ ।

‘चरा पर्यटनलाई चरास“ग सम्बन्धित बजारिकरण र अनुसन्धानको आवश्यकता छ ।’ उनी भन्छन्, ‘चरा संरक्षणको पनि खाँचो छ ।’ चरा पर्यटन फस्टाउनका लागि इलाइट खालका पर्यटक चाहिने उनी बताउँछन् । प्रकृति र चरा मन पराउने पर्यटकको आवश्यकता पर्ने उनको विचार छ ।

चराका बारेमा भण्डारीले बिभिन्न अनुभव संगालेका छन् । साइबेरियन चराहरु नेपाल पुग्न १ महिना लगाउँछन् । बीचमा बास बस्ने, खाना खाने, आराम गर्ने गर्छन् । खोया हाँस तिब्बतबाट नेपाल आउ“छन् । जो सगरमाथा भन्दा माथिबाट उडेर आउँछन् ।

मंगोलियाबाट जाडो छल्न न्यानोको खोजीमा दक्षिण एसियाका अन्य मुलुक जाने गर्छन् । चराहरु साइबेरिया, मंगोलिया, चीन, युरोपका केही भागबाट नेपाल, श्रीलंका, बंगलादेश र अफ्रिकासम्म पुग्ने गर्छन् ।

भण्डारी ट्रेकिङ गाइड एशोसियसनका पूर्व अध्यक्ष हुन् ।

यस्तै, लोकतान्त्रिक पर्यटन समाजका संस्थापक सदस्य समेत हुन् । सन् १९८२ मा स्थापना भएको नेपाल पंक्षी संरक्षण संघमा पनि उनी आवद्ध छन् ।

यस संरक्षण संघले छिमेकी चरा एप सार्वजनिक गर्दैछ । जसमार्फत १ सय वटा चराहरुको बारेमा जानकारी दिईनेछ । चरा चिन्न चाहनेहरुलाई यो एप काम लाग्नेछ । ७७ वटै जिल्लामा पाईने चराहरुका बारेमा यस एपले जानकारी प्रदान गर्नेछ ।