काठमाडौँ। पत्रकारको पेशागत र भौतिक सुरक्षाको सुनिश्चितताका लागि नीतिगत र संरचनागन सुधार जरुरी रहेको आवश्यकता यस क्षेत्रका विज्ञहरुले औँल्याएका छन् । व्यावसायिक पत्रकारिताको विकास र नागरिकप्रतिको उत्तरदायित्व निर्वाहका लागि स्वयम् पत्रकारले पनि उच्च व्यावसायिक अभ्यास गर्नुपर्ने र यसको प्रवर्द्धन र प्रोत्साहनमा राज्यले विशेष ध्यान दिनुपर्नेमा उनीहरुको जोड छ ।

राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसको सन्दर्भमा रासससँग कुराकानी गर्दै त्रिभुवन विश्वविद्यालय, पत्रकारिता तथा आमसञ्चार केन्द्रीय विभागका प्रमुख डा कुन्दर अर्यालले पत्रकारको पेशागत सुरक्षाका लागि लोकतन्त्र बलियो र सुदृढ हुनुपर्ने धारणा राखे । उनले भने, “पत्रकारिताको पेशागत सुरक्षा लोकतान्त्रिकरण हो, लोकतन्त्र बलियो भयो भनेमात्रै पत्रकारिता सुरक्षित र जिम्मेवार हुन्छ ।” समाजमा जुनसुकैपक्षबाट गरिने दबाब र विरोध प्रदर्शनमा कार्यक्षेत्रमा खटिएका पत्रकार निशामामा पर्ने गरेका छन् ।

पछिल्ला घटनाक्रम र कार्यक्षेत्रमा भएका पत्रकारमाथिका विभिन्न घटनाले त्यसलाई चित्रित गर्छ । त्यसैले देश, समाज र जनताप्रति उत्तरदायी मर्यादित र जिम्मेवार ढङ्गले सूचना सम्प्रेषित गर्ने पत्रकारको पेशागत सुरक्षाका साथै उनीहरुको श्रमको कदर गर्ने परिपाटीको विकास खड्किएको छ । राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवस, विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस आदि मनाइरहँदा केवल औपचारिकतामा मात्रै सीमित हुने र पत्रकारको पेशागत सुरक्षा र श्रमजीवीको तलब सुविधाको सुनिश्चितातर्फ पनि सबै सरोकारपक्ष जिम्मेवार बन्न जरुरी रहेकामा विज्ञहरु एकमत देखिन्छन् ।

वरिष्ठ पत्रकार एवं नेपाल पत्रकार महासङ्घका पूर्वअध्यक्ष तारानाथ दाहालले नेपालमा पत्रकारहरुको पेशागत सुरक्षाको चुनौती बढेको बताउनुहुन्छ । “अझै पनि पत्रकारहरुको पेशागत सुरक्षाको अवस्था गम्भीर रुपमा छ”, उनले भने, “हामीले पत्रकारका लागि सुरक्षित वातावरणको सुनिश्चित गर्न सकेका छैनौँ । विभिन्न किसिमको भौतिक असुरक्षा र डिजिटल प्रविधिमार्फत पनि पत्रकार असुरक्षित हुने अवस्था रहेको छ ।” वरिष्ठ पत्रकार दाहालले पत्रकारको पेशागत सुरक्षा, भौतिक र डिजिटल सुरक्षाका लागि बहुसरोकारवाला राष्ट्रिय संयन्त्र र राष्ट्रिय कार्ययोजन जरुरी रहेको खाँचो औँल्याए ।

नेपाल पत्रकार महासङ्घका महासचिव रामप्रसाद दाहालले पनि पछिल्लो समय पत्रकारको पेशागत र भौतिक सुरक्षा निकै चिन्ताजनक अवस्थामा पुगेको बताउनुभयो । उनले भने, “पत्रकारमाथि कार्यक्षेत्रमै आक्रमण हुने, ज्यान गुमानुपर्ने अवस्था छ । राज्य र गैरराज्यबाट विभिन्न धम्कीलगायत विभिन्न अवरोधहरु झेल्नुपर्ने अवस्था छ । त्यसैगरी पत्रकारहरुको श्रमको मुद्दा झनै पेचिलो बनिरहेको छ । श्रमजीवीले समयमै तलब सुविधा पाउन सकेका छैनन् ।” महासचिव दाहालले पत्रकारको पेशागत र भौतिक सुरक्षाको सुनिश्चिताका लागि राज्यले नीतिगत सुधार गर्न जरुरी रहेको बताए।

सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयका सहसचिव एवं प्रवक्ता गजेन्द्रकुमार ठाकुरले राज्यको चौथो अङ्गका रुपमा रहेको पत्रकारिता क्षेत्रलाई व्यावसायिक, व्यवस्थित र नागरिकप्रति उत्तरदायी बनाउने दिशामा सबै जिम्मेवार भएर अगाडि बढ्नुपर्ने खाँचो औँल्याउनुभयो । उनले पत्रकारिताको माध्यमबाटथ सामाजिक, आर्थिक विकासमा योगदान गर्ने व्यक्तिलाई राज्यका तर्फबाट प्रोत्साहन र नयाँ पुस्तालाई यस पेशाप्रति आकर्षित गर्न दिवसका अवसरमा सरकारले हरेक वर्ष सम्मान र पुरस्कारको व्यवस्था गरेको जानकारी दिए ।

नेपालमा गोरखापत्र पत्रिका र प्रकाशन सुरु भएको दिनलाई राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसको रुपमा मनाउन थालिएको छ । यस वर्ष ‘विश्वसनीय सूचनाको आधारः जवाफदेही पत्रकारिता र सुरक्षित पत्रकार’ भन्ने मूल नाराका साथ पत्रकारिता दिवस देशभर विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइदैछ । गोरखापत्रले नेपालको गरिमा बढाएको छ पत्रकारिता केन्द्रीय विभाग प्रमुख डा अर्यालले गोरखापत्र सुरु भएको दिनलाई राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसको रुपमा मनाउने गरिएको र संस्था स्थापनाको १२५औ वर्षले नेपालको गरिमालाई बढाएको बताए ।

“संसारमै १२५ वर्षसम्म निरन्तर प्रकाशित हुने पत्रपत्रिकाहरु निकै कम छन् त्यसमाथि नेपालजस्तो मुलुकमा यति पुराना पत्रिकाहरु बिरलै हुन्छन् । गोरखापत्रले नेपालको पहिचानलाई विश्वभर प्रवर्द्धन गर्न पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ, जुन एउटा गौरवको विषय हो”, उनले भने । गोरखापत्र प्रकाशन सुरु भएको बेलाको प्रविधि, सञ्चारको साधन र अहिले धेरै फरक भएको छ । राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवस मनाउदै गर्दा पत्रपत्रिका भनेको कागजमा छापिने कुराहरु भनेर हामीले गोरखापत्रलाई सम्झिन्छौ । तर, अहिलेसम्म आइपुग्दा पत्रकारिताको शब्द विस्तार भइसकेको छ । डा अर्यालले भने, “जतिबेला गोरखापत्र सुरु भएको थियो त्यो बेलामा रेडियो र टेलिभिजन पनि थिए ।

अहिले हामी मिडिया कन्भरजेन्स र टेक्नोलोजी कन्भरजेन्स’को युगमा आइसकेका छाँै, त्यसैले अब पत्रकारिताको नयाँ ढङ्गले परिभाषित भइसकेको अवस्था छ ।” डा अर्यालले शक्तिमा रहनेलाई निगरानी गर्न, समाजलाई एकीकृत गर्न र जनतलाई सुसूचित गर्न पत्रकारिता पेशा र व्यवसाय निरन्तर रहिरहनुपर्ने धारणा राख्नुभयो । पत्रकारिताका सामग्री नैतिकवान बनाउन, कृत्रिम बौद्धिकताको प्रयोग आदिलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउनुपर्ने अपरिहार्यता रहेको उनको भनाइ छ । पछिल्लो समय प्रविधिको प्रभाव बढेको छ । पत्रकारिता क्षेत्रलाई नै अलमल बनाएको छ । साँचो र झुटो छुट्टयाउनका लागि आम मानिसलाई गाह्रो भएको छ ।

झुटो कुरालाई पनि असाध्यै राम्रोसँग प्रस्तुत गर्ने प्रवृत्तिलाई चिरेर भ्रमहरुलाई हटाउने र सही सूचना दिने काम पत्रकारिताबाटै हुनुपर्छ पर्ने भन्दै डा अर्यालले यसका लागि पत्रकारहरु अझ सकज, सीप र ज्ञान भएका हुन जरुरी छ भने ।   देशले मौलिक पत्रकारिता दिवस भनेर गोरखापत्रको प्रकाशन सुरु भएको दिनलाई राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसको रुपमा मनाउने नयाँ प्रचलन सुरु गरिएको स्मरण गर्दै वरिष्ठ पत्रकार दाहालले यो प्रचलन नयाँ भएकाले दिवसको सान्दर्भिकता र प्रभावकारिताबारे अझै छलफल गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको औँल्याए । उनले पत्रकारिता जनतालाई सुसूचित गर्ने र सशक्तीकरण गर्ने अहम माध्यम हो भन्दै त्यसलाई अझै सबल, सफल र प्रभावकारी बनाउन सबै जिम्वार भएर लाग्नुपर्नेमा जोड दिए ।

  महासङ्घका महासचिव रामप्रसाद दाहालका अनुसार राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवस वास्तमा नेपालमा आमसञ्चार जगतका लागि निकै महत्वपूर्ण दिन हो । दिवसमा रचनात्मक काम गर्ने, पत्रकारिताको अहिलेको अवस्थालाई सुधार्ने र श्रमजीवी पत्रकारहरुको हितमा अधिकतम परिणाममुखी सन्देश दिने वा कुनै निर्णयहरु गर्ने हुनुपर्नेमा उनको भनाइ छ । महासचिव दाहालले भने, “दिवसको आयाम फराकिलो छ, त्यसैले यसलाई खास पत्रकारको दिवस जुन दिन नेपालका आमसञ्चारका पक्षमा र आम श्रमजीवीका पक्षमा केही न केही काम सुरु गरेको दिनको रुपमा यसलाई विकसित गर्न जरुरी छ ।

त्यसो भयो भने मात्र दिवसको सान्दर्भिकता झल्किन्छ ।” गोरखापत्र संस्थानका महाप्रबन्धक लालबहादुर ऐरीले राष्ट्रिय पत्रकारिता दिवसले समग्र पत्रकारिताको विषयमा समीक्षा गर्ने, पुनरावलोकन गर्ने र पत्रकारिताको गुणस्तरअभिवृद्धिको विषयमा छलफल गर्ने वातावरण सिर्जना गर्ने बताए। उनले भने, “पत्रकारिता क्षेत्रका लागि मात्रै होइन, समाज र पत्रकारिताको अन्तरसम्बन्ध र पत्रकारिताले समाजमा पारेको प्रभावबारे सोच्ने, संवेदनशील हुने र तदअनरुप गतिविधि समयसापेक्ष बनाउन दृष्टिकोण बनाउन सहयोग हुन्छ ।”

पत्रकार र राज्यबीचको सम्बन्ध, लोकतान्त्रिक अभ्यास र आचरणलाई सुदृढ गर्दै शासन व्यवस्थालाई जिम्मेवार र पारदर्शी बनाउन पैरवी र सचेतना गराउन दिवसले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने विश्वास व्यक्त गरे । सञ्चार मन्त्रालयका सहसचिव ठाकुरले दशौैं पत्रकारिता दिवसको अवसरमा पत्रकारिता क्षेत्रको विकास प्रवद्र्धन र यसमा लागेकालाई हौसला प्रदान गर्न पत्रकारिता क्षेत्रमा योगदान गर्ने विशिष्ट व्यक्तिहरुलाई सम्मान गरेर राज्यले कदर गरेको उल्लेख गरे ।